Béo phì ở trẻ em là một bệnh lý ngày càng có xu hướng gia tăng. Nhu cầu ăn uống quá mức cùng với lối sống ít vận động là nguyên nhân dẫn đến béo phì cùng nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, tim mạch, tiểu đường type 2, rối loạn nội tiết,…
Béo phì ở trẻ em là gì?
Béo phì ở trẻ em là tình trạng mỡ tích tụ quá nhiều, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Tình trạng béo phì được đánh giá thông qua chiều cao, cân nặng và tỷ lệ lượng mỡ trên cơ thể.
Theo thống kê của Viện nghiên cứu Y – Xã hội, trẻ béo phì ở Việt Nam đã cán mốc hơn 300.000 trẻ dưới 5 tuổi. Tỷ lệ béo phì ở TP. HCM đang trong con số báo động vượt mức trung bình của toàn cầu. Theo Tổng điều tra về dinh dưỡng, tỷ lệ trẻ em thừa cân và béo phì trên toàn quốc năm 2010 là 8,5% đến năm 2020 tăng mạnh lên 19%.
Thực trạng béo phì ở trẻ em Việt Nam đang ở con số đáng báo động, ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng, sức khỏe và tuổi thọ.
Cách xác định trẻ thừa cân béo phì
Cách tính chỉ số béo phì ở trẻ em theo BMI
Có rất nhiều tiêu chuẩn để đánh giá thừa cân béo phì ở trẻ em, trong đó phổ biến là phương pháp Z-score của chỉ số khối cơ thể theo tuổi và giới (BMI).
BMI = Cân nặng (kg) / Chiều cao x Chiều cao (m)
Công thức này được áp dụng cho trẻ em từ 2 tuổi trở lên:
- Trẻ từ 2- 5 tuổi: Khi z-score BMI ≥ 2SD là thừa cân và khi z-score BMI ≥ 3SD là béo phì
- Trẻ từ 5- 18 tuổi: Khi z-score BMI ≥ 1SD là thừa cân và z-score BMI ≥ 2SD là béo phì.
Một số xét nghiệm có thể được yêu cầu để xác định tình trạng và mức độ béo phì của trẻ bao gồm:
- Xét nghiệm cholesterol
- Xét nghiệm đường huyết
- Các xét nghiệm máu kiểm tra sự mất cân bằng nội tiết hoặc các vấn đề sức khỏe liên quan khác.
Dấu hiệu xác định trẻ thừa cân, béo phì
- Chỉ số BMI vượt mức tiêu chuẩn
- Mỡ tích tụ nhiều ở vùng bụng, ngực, cánh tay, cằm, đùi
- Trẻ vận động khó khăn, chậm chạp do cơ thể nặng nề
- Trẻ thường xuyên thấy đói, thèm ăn, ăn nhiều. Lượng đồ ăn tiêu thụ trong 3 bữa nhiều hơn so với khẩu phần ăn của trẻ bình thường và có xu hướng ngày càng tăng.
- Trẻ luôn muốn ăn đồ ngọt, các loại bánh kẹo, thức ăn nhanh.
- Trẻ không muốn ăn rau hoặc ăn rất ít.
Nguyên nhân thừa cân béo phì ở trẻ em
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ em. Trẻ có một chế độ ăn uống không hợp lý kèm theo lối sống ít các hoạt động thể dục thể thao có lẽ là 2 nguyên nhân phổ biến nhất. Tuy nhiên, còn có các yếu tố khác như gia đình, di truyền,… cũng góp phần không nhỏ ảnh hưởng đến vấn đề cân nặng của trẻ.
-
Thừa cân béo phì ở trẻ em do chế độ dinh dưỡng
Trẻ em thường có xu hướng thích đồ ngọt, các món ăn vặt hay đồ uống có ga, các loại đồ ăn nhanh, đồ chiên rán. Những thực phẩm này không chỉ làm ảnh hưởng đến cân nặng mà còn tác động xấu đến sức khỏe của trẻ như hệ tiêu hóa, răng miệng của trẻ.
Một số bậc phụ huynh có quan điểm ăn càng nhiều càng tốt khiến trẻ ăn quá nhiều mức cần thiết của cơ thể. Các chất dinh dưỡng này nạp vào cơ thể gây dư thừa, từ đó chuyển hóa thành mỡ tích tụ trong các cơ quan như nội tạng, ngực, bụng,…
-
Trẻ ít vận động thể chất
Khoa học, công nghệ ngày càng phát triển, trẻ em được tiếp xúc sớm với internet. Sự cảm thu hút, hấp dẫn của các chương trình trên mạng khiến trẻ có ít thời gian chạy nhảy ra ngoài. Thay vì các hoạt động như đá bóng, chạy bộ, đuổi bắt,.. thì trẻ thích xem hoạt hình hay các video giải trí trên điện thoại và tivi.
Không có các hoạt động thể chất, nguồn năng lượng nạp vào không tiêu thụ hết khiến lượng mỡ bị tích tụ bên trong cơ thể. Thói quen vừa ăn vừa xem khiến trẻ không kiểm soát được lượng đồ ăn mà mình nạp vào. Song song, các món ăn vặt cũng không tốt cho sức khỏe của trẻ.
-
Nguyên nhân do di truyền
Một số nghiên cứu chứng minh, trẻ béo phì có thể liên quan đến các yếu tố di truyền. Trẻ sinh ra trong gia đình có người thân là bố, mẹ, anh, chị,… bị béo phì thì nguy cơ trẻ vị béo phì sẽ cao hơn so với trẻ sinh ra ở một gia đình bình thường.
Nếu bố hoặc mẹ bị béo phì thì nguy cơ trẻ bị béo phì, thừa cân tăng 50% và tăng lên 80% khi có cả bố mẹ đều mắc béo phì.
-
Do yếu tố tâm lý xã hội
Trẻ bị thừa cân, béo phì do tâm lý thường xuyên áp lực, căng thẳng hay bị tổn thương thâm lý. Trẻ sinh ở gia đình bố mẹ thường xuyên cãi nhau hoặc áp lực học tập quá lớn khiến trẻ dễ bị tổn thương tâm lý, dễ kích động, thu mình. Những đứa trẻ này có xu hướng ăn nhiều hơn, đặc biệt là đồ ngọt để giảm áp lực tâm lý. Điều này khiến trẻ bị thừa cân, tăng cân nhanh chóng.
Ngoài ra, nguy cơ trẻ béo phì cũng tăng khi trẻ có các thói quen không tốt như ngồi/ nằm quá lâu, mắc các bệnh lý liên quan đến nội tiết như suy giáp, cường giáp; tổn thương não; trẻ sử dụng thuốc làm tăng nguy cơ béo phì,…
Thừa cân béo phì ở trẻ em gây ra hậu quả gì?
Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất của trẻ mà còn tác động tiêu cực đến tâm lý và tinh thần của các bé.
Về mặt thể chất:
- Trẻ béo phì thường có cơ thể nặng nề, vận động khó khăn, phản xạ chậm chạp.
- Nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm như tim mạch, tiểu đường, rối loạn khớp, ung thư,… cao hơn so với trẻ em bình thường.
- Béo phì có thể khiến bé bị rạn da, biến dạng xương chân, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
Về mặt tâm lý:
- Trẻ dễ bị bạn bè trêu chọc, xa lánh, dẫn đến tự ti, mặc cảm về ngoại hình.
- Áp lực tâm lý ảnh hưởng đến khả năng học tập và vui chơi của trẻ.
- Những tổn thương tâm lý do béo phì có thể ảnh hưởng đến trẻ suốt cuộc đời.
Tác hại của béo phì ở trẻ em vô cùng nghiêm trọng. Do vậy, cha mẹ cần quan tâm đến chế độ dinh dưỡng và sức khỏe của trẻ để phòng ngừa và kiểm soát tình trạng béo phì hiệu quả.
Trẻ béo phì phải làm sao?
Trẻ bị béo phì cần được chẩn đoán sớm và điều trị đúng các, can thiệp càng sớm càng giúp trẻ dễ dàng phát triển chiều cao tối ưu và giảm các bệnh lý liên quan. Để giúp trẻ giảm cân và cải thiện sức khỏe, cha mẹ cần phối hợp thực hiện các biện pháp sau:
Thay đổi chế độ dinh dưỡng hợp lý
Việc đầu tiên khi lên kế hoạch chăm sóc trẻ thừa cân béo phì là cần thay đổi chế độ dinh dưỡng hợp lý. Vừa có thể kiểm soát được cân nặng mà vẫn cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cho sự phát triển của trẻ.
Đầu tiên, cần bổ sung cho trẻ đầy đủ các nhóm dinh dưỡng cần thiết gồm: chất đạm, chất bột đường, chất béo, vitamin và các khoáng chất khác. Rau xanh và sữa chua là những thực phẩm lành mạnh nên được bổ sung nhiều hơn. Cùng với đó cần hạn chế trẻ nạp các thực phẩm có chứa nhiều năng lượng không tốt như dầu mỡ, bánh kẹo, đường, nước ngọt,…
Tích cực vận động
Để có thể thoát khỏi tình trạng nặng nề do béo phì, cần cho trẻ thực hiện các bài tập thể dục thể thao, thể dục trị liệu ít nhất 30 phút – 1 tiếng mỗi ngày. Các môn thể thao thường được lựa chọn như nhảy dây, bơi lội, chạy bộ,…
Trẻ nên bắt đầu tập luyện ở cường độ nhẹ, sau đó tăng dần dưới sự khuyến khích, đồng hành và giám sát của người lớn.
Thay đổi thói quen sinh hoạt
Việc thay đổi thói quen sinh hoạt cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ giảm cân và cải thiện sức khỏe. Cha mẹ cần đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc, ngủ sâu giấc mỗi ngày. hạn chế thức khuya, căng thẳng, stress cho trẻ.
Cha mẹ cần tạo môi trường sống lành mạnh, hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ dẫn đến béo phì như: tivi, trò chơi điện tử, đồ ăn vặt, thức uống có ga,… Giúp trẻ có lối sống vui vẻ, tích cực để trẻ cảm thấy thoải mái và hạnh phúc hơn.
Theo dõi chiều cao, cân nặng và khuyến khích, hỗ trợ trẻ
Theo dõi cân nặng, chiều cao của trẻ thường xuyên để đánh giá hiệu quả của các biện pháp điều trị. Khuyến khích và động viên trẻ trong quá trình giảm cân. Nếu cần thiết, cha mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn và hỗ trợ cụ thể.
Điều trị béo phì bằng thuốc
Việc sử dụng thuốc để điều trị béo phì ở trẻ em chỉ được xem xét như biện pháp cuối cùng sau khi đã áp dụng các biện pháp thay đổi lối sống như chế độ ăn uống và tập luyện mà không hiệu quả.
Theo báo sức khỏe & đời sống, hiện nay, chỉ có một số loại thuốc được FDA phê duyệt để điều trị béo phì ở trẻ em từ 12 tuổi trở lên:
- Qsymia: Thuốc kết hợp của phentermine và topiramate, có tác dụng giảm cảm giác thèm ăn và tăng cường đốt cháy calo.
- Liraglutide (Saxenda): Thuốc tiêm giúp điều chỉnh hormone GLP-1, từ đó giảm cảm giác thèm ăn và tăng cường cảm giác no.
Thuốc giảm cân có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn ở trẻ em, vì vậy, việc sử dụng thuốc cần tuân theo chỉ định của bác sĩ.
Cách phòng tránh béo phì ở trẻ em
Tình trạng thừa cân béo phì có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của trẻ. Do đó, bố mẹ cần phải chú động thực hiện các biện pháp phòng ở béo phì ở trẻ. Thay vì tìm câu trả lời cho câu hỏi “Trẻ bị béo phì phải làm sao?” thì các bậc phụ huynh có thể áp dụng các biện pháp phòng tránh béo phì được các chuyên gia khuyến cáo như:
- Ở trẻ nhũ nhi: Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi nên được bú sữa mẹ hoàn toàn nhằm nâng cao sức đề kháng và hệ miễn dịch. Điều này không chỉ giúp giảm nguy cơ thừa cân ở trẻ mà còn giúp trẻ có được miễn dịch tránh một số bệnh lý khác.
- Trẻ từ 1 – 5 tuổi: Trẻ nên được ăn uống đủ chất dinh dưỡng, bắt đầu tham gia các hoạt động ngoài trời, tắm nắng để bổ sung vitamin D giảm nguy cơ còi xương.
- Trẻ từ 6- 12 tuổi: Giai đoạn này trẻ bắt đầu đến trường, lúc này có thể đối mặt với nhiều cám dỗ như bánh kẹo, nước ngọt, đồ ăn nhanh chứa nhiều dầu mỡ,.. Bố mẹ cần lưu ý cho trẻ sử dụng nhiều rau xanh, trái cây. Cho trẻ tham gia các môn thể thao đòi hỏi sự vận động, linh hoạt rất tốt cho sự phát triển toàn diện của trẻ như bơi lội, bóng chuyền, bóng đá, yoga,…
- Trẻ từ 13- 18 tuổi: ở độ tuổi này, trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn dậy thì. Phụ huynh cần hướng dẫn trẻ lựa chọn những loại thực phẩm tốt cho sức khỏe của bản thân cũng như gia đình một cách khoa học. Bên cạnh đó, giúp trẻ nhận thức được việc quan trọng của việc tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày.
Ngoài ra, cần rèn luyện cho trẻ thói quen lành mạnh như không chơi game, xem tivi trong bữa ăn, ăn uống cân bằng dinh dưỡng với lượng ăn vừa phải,…
Hy vọng với những thông tin trên, các bậc phụ huynh đã hiểu rõ hơn về béo phì ở trẻ em. Theo dõi các chỉ số của con để điều chỉnh chế độ ăn, hoạt động sinh hoạt khoa học để kiểm soát tình trạng béo phì kịp thời. Nếu gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch chăm sóc trẻ thừa cân béo phì, hãy đến các cơ sở y tế để được hỗ trợ.
